Zespół odstawienia alkoholu

Alkoholowy zespół abstynencyjny – co to jest?

Alkoholowy zespół odstawienny nazywany inaczej alkoholowym zespołem abstynencyjnym (w skrócie AZA) pojawia się u osób nadużywających alkoholu po kilku godzinach od zaprzestania picia. Stanowi bezpośrednie następstwo spadku stężenia alkoholu we krwi. AZA to szereg różnych objawów psychicznych i somatycznych, których stopień nasilenia zależy od wielu czynników, m.in.: długości trwania ciągu alkoholowego, ilości spożytego alkoholu, stopnia wyniszczenia organizmu, osobniczych predyspozycji itp. W skrajnych przypadkach zespół abstynencyjny może zagrażać życiu.

Zespoły odstawienne różnią się nasileniem i długością – od łagodnych trwających kilka godzin symptomów przypominających kaca, poprzez objawy o średnim stopniu nasilenia obejmujące rozdrażnienie, ból głowy, drżenie, bezsenność, lęki, kołatania serca, aż po silne zaburzenia trwające od siedmiu do dziesięciu dni, podczas których mogą wystąpić: napady drgawkowe, zaburzenia pracy serca, delirium czy psychozy.

Niepowikłany i powikłany zespół odstawienia alkoholu

Wyróżnia się dwa typy zespołów abstynencyjnych – niepowikłany i powikłany. Niepowikłany, czyli łagodny może się pojawić zarówno u osób, które jednorazowo nadużyły alkoholu, jak i u alkoholików. Zazwyczaj pierwsze objawy obserwuje się po 5 lub 6 godzinach od zaprzestania picia. Są to:

• drżenie i bóle mięśni,
• bóle kostno-stawowe,
• ból głowy,
• wzmożona potliwość,
• utrata apetytu,
• nudności i wymioty,
• biegunka,
• przyspieszona akcja serca,
• nadciśnienie tętnicze,
• naprzemienne odczucie uderzeń gorąca i zimna,
• podwyższona temperatura ciała,
• drażliwość i niepokój,
• nadwrażliwość na dźwięki i światło,
• bezsenność,
• suchość śluzówek jamy ustnej,
• drżenie rąk (tremor),
• poczucie ogólnego rozbicia,
• osłabienie organizmu.

Czasami zauważa się również: drżenia powiek i języka, halucynacje obejmujące różne zmysły oraz pobudzenie psychoruchowe. Większość z tych objawów nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i życia pacjenta – chyba, że cierpi on na inne przewlekłe choroby.

Zdecydowanie poważniejszy jest natomiast powikłany zespół odstawienia alkoholu nazywany również przewlekłym zespołem odstawiennym. Może stanowić realne zagrożenie dla zdrowia lub życia chorego, dlatego zazwyczaj w przypadku pojawienia się jakichkolwiek z opisanych poniżej objawów, zaleca się kontakt z lekarzem i hospitalizację. W powikłanym zespole abstynencyjnym występują:

• majaczenie alkoholowe, inaczej delirium tremens lub majaczenie drżenne – czyli zaburzenia świadomości, lęki, urojenia, złudzenia, halucynacje, zmiany funkcji poznawczych oraz objawy ze strony układu autonomicznego: wysoka temperatura, potliwość, kołatanie i drżenie serca, silne drżenia mięśniowe, nudności, problemy ze snem, rozszerzenie źrenic;
• halucynoza alkoholowa – bardzo wyraziste i nieprzyjemne dla pacjenta omamy wzrokowe oraz słuchowe, a czasem również dotykowe, poczucie osaczenia, bycia obserwowanym, podsłuchiwanym itp.;
• napady drgawkowe, inaczej padaczka alkoholowa – napady o charakterze pierwotnie uogólnionym (grand mal) zazwyczaj bez aury lub innych objawów poprzedzających;
• zespół Wernickiego-Korsakowa – efekt niedoboru witamin z grupy B, szczególnie tiaminy (witaminy B1) charakteryzujący się problemami psychopatologicznymi: zaburzeniami pamięci świeżej, jasnego rozumowania, myślenia abstrakcyjnego, apatią, podwyższonym nastrojem, zastępowaniem luk w pamięci konfabulacjami oraz problemami neurologicznymi: zaburzeniami ruchów gałek ocznych, utrudnionym chodzeniem, niezbornością ruchów (ataksją), nierównością źrenic i brakiem ich reakcji na światło;
• depresja – pojawienie się lub zaostrzenie objawów prowadzących nawet do prób samobójczych.

Jak długo trwają objawy AZA?

Czas trwania objawów zespołu odstawienia alkoholu jest ściśle zależny od długości i intensywności picia. Zazwyczaj pierwsze symptomy obserwuje się po 5–6 godzinach od momentu rezygnacji z alkoholu. Jeżeli mowa o łagodnych objawach, można się spodziewać, że ustąpią one w ciągu kilku godzin, maksymalnie po upływie doby. Ostre powikłania trwają nawet do dziesięciu lub kilkunastu dni i są diagnozowane u mniej niż 5% hospitalizowanych pacjentów.

W przypadku padaczki alkoholowej napady drgawkowe mogą się pojawić w okresie między 6 a 48 godzinami od momentu odstawienia alkoholu. Szacuje się, że występują one u jednego na 50 leczonych alkoholików. Najbardziej niebezpiecznym objawem AZA jest delirium tremens, którego śmiertelność wynosi obecnie ok. 1% – dawniej, przed wprowadzeniem nowoczesnej farmakoterapii, dochodziła nawet do 20%.

Występowanie objawów zespołu abstynencyjnego u noworodków

Objawy zespołu abstynencyjnego obserwuje się także u noworodków, których matki w trakcie ciąży nadużywały alkoholu. Zwykle pierwsze symptomy zauważa się w ciągu kilku godzin od porodu – wówczas spada stężenie alkoholu we krwi dziecka. Jeśli diagnoza się potwierdzi, stosuje się leczenie objawowe.

Trzeba jednak pamiętać, że dzieci narażone na działanie alkoholu w łonie matki mogą urodzić się z tak zwanym alkoholowym zespołem płodowym (FAS), czyli licznymi objawami świadczącymi o problemach z ośrodkowym układem nerwowym, m.in. nadpobudliwością, opóźnieniem w rozwoju, trudnością z mówieniem, wadami rozwojowymi czaszki, upośledzeniem umysłowym oraz charakterystycznymi dysmorficznymi cechami twarzy.

W związku z tym, że nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu, jaka może być spożywana przez ciężarne, podczas ciąży zaleca się całkowitą abstynencję.

Leczenie

W większości przypadków zespoły abstynencyjne można leczyć ambulatoryjnie. Wskazaniem do hospitalizacji są m.in.: stan padaczkowy, napady drgawkowe występujące częściej niż raz, zaburzenia świadomości – w tym te po napadzie, stan przedmajaczeniowy, stany lękowe, splątanie, omamy, szybko nasilające się inne objawy, przebyte w przeszłości stany majaczenia alkoholowego lub drgawki oraz współwystępujące poważne choroby somatyczne i psychiczne. W zespole abstynencyjnym bardzo ważna jest również odpowiednia diagnostyka, która wyklucza inne problemy, np. infekcje, zatrucia, krwiaki śródczaszkowe czy stany hipo- i hiperglikemiczne.

Trzeba jednak pamiętać, że pacjenta, który wykazuje objawy AZA, należy pilnie obserwować i nie pozostawiać go bez opieki.

W przypadku zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej u osób z zespołem abstynencyjnym stosuje się albo nawadnianie dożylne płynami wieloelektrolitowymi zawierającymi potas i magnez oraz podawanie domięśniowo preparatów z witaminą B1, albo doustne przyjmowanie wspomnianych witamin i minerałów.

Zazwyczaj wprowadza się również małe dawki benzodiazepin (BDZ) – 15 do 25 mg, maksymalnie w ciężkich przypadkach 40 mg na dobę – które mają działanie przeciwdrgawkowe, przeciwlękowe, zmniejszają ryzyko wystąpienia majaczenia drżennego, a także łagodzą objawy wegetatywne. Dodatkowy atutem tych preparatów jest możliwość podania różnymi drogami oraz szybkie efekty. Benzodiazepin bezwzględnie nie powinno się łączyć z alkoholem, dlatego przed zastosowaniem BDZ należy wykonać badanie alkomatem. O tym, czy w ogóle podawać BDZ, a jeśli tak to w jakich dawkach, decyduje lekarz, oceniając nasilenie objawów abstynencyjnych w skali CIWA-A (Clinical Institute Withdrawal Assessment for Alcohol). Ci, którzy mają mniej niż 10 punktów według tej skali, w ogóle nie wymagają leczenia farmakologicznego. Osoby z punktacją między 10 a 18 i/lub wywiadem abstynencyjnych napadów drgawkowych albo majaczenia w trakcie poprzednich epizodów zespołów odstawienia alkoholu otrzymują tak zwane dawki podzielone, zaś chorzy z 18 punktami i więcej są leczeni przez szybkie nasycanie organizmu benzodiazepinami.

Rzadziej w przypadku zespołu odstawienia alkoholu stosuje się klometiazol, neuroleptyki – przeważnie zaleca się je tylko pacjentom z nasilonym majaczeniem alkoholowym – lub karbamazepinę.

Co po złagodzeniu objawów?

Detoks i złagodzenie objawów odstawiennych to dopiero pierwszy krok do zerwania z nałogiem. Wyciszony, odżywiony organizm będzie ponownie domagał się dawki alkoholu, dlatego niezwykle ważne jest, aby rozpocząć psychoterapię, która pozwoli skutecznie wyjść z uzależnienia.

Bibliografia

1. Alkoholowy zespół płodowy, tłum. M. Ślósarska, „Alkohol i Nauka”, 2000, nr 5.
2. B. Habrat, Zasady leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, „Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia”, 1999, nr 4.
3. A. Jakubczyk, Alkoholowy zespół abstynencyjny, http://swiatlekarza.pl/alkoholowy-zespol-abstynencyjny/
4. A. Klimkiewicz, Zespół abstynencyjny, https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/uzaleznienia/81278,zespol-abstynencyjny
5. Objawy odstawienia alkoholu (zespół abstynencyjny), https://mojapsychologia.pl/artykuly/6,uzaleznienia/79,objawy_odstawienia_alkoholu_zespol_abstynencyjny.html
6. J. Rybakowski, S. Pużyński, J. Wciórka, Psychiatria. T. 2, Wrocław 2010.
7. B.T. Woronowicz, Zespół abstynencyjny, http://www.psychologia.net.pl/slownik.php?level=45
8. B.T. Woronowicz, Majaczenie alkoholowe, http://www.psychologia.net.pl/slownik.php?level=46
9. B.T. Woronowicz, Padaczka alkoholowa, http://www.psychologia.net.pl/slownik.php?level=54
10. Zaburzenia spowodowane substancjami psychoaktywnymi [w:] Psychiatria. T 2, pod red. A. Bilikiewicza, Wrocław 2002.