Alkohol etylowy (etanol) jest jednym z najczęściej używanych środków odurzających. Jego nadmierne spożywanie prowadzi do upojenia alkoholowego, kaca lub do zatrucia alkoholowego. Etanol jest organicznym związkiem chemicznym, który wchodzi w skład czystego spirytusu lub wódki. Charakteryzuje się szybkim wchłanianiem z przewodu pokarmowego, nawet w ciągu kilku minut po jego spożyciu.
Zatrucie alkoholowe często myli się z upojeniem alkoholowym i kacem, jednak jest ono znacznie poważniejsze i może doprowadzić do śmierci.
Nietrzeźwość, czyli upojenie alkoholowe, występuje po zbyt dużej ilości wypitego alkoholu i powoduje zaburzenia świadomości, zaś kac pojawia się dzień po wypiciu większej ilości alkoholu, a jego objawem jest złe samopoczucie.
Zatrucie alkoholowe to stan, w którym oprócz typowych objawów upojenia alkoholowego, występują dodatkowe poważniejsze objawy, takie jak:
- wymioty,
- drgawki,
- hipotermia,
- utrata przytomności.
Zatrucie alkoholowe może nastąpić po spożyciu 1-1,5 ml etanolu na kilogram masy, czyli 200-300 ml wódki. Dawka śmiertelna dla osoby dorosłej wynosi 5-8 ml na kilogram masy. Spożycie 300 ml alkoholu etylowego w ciągu godziny odpowiada wypiciu 0,7 litra wódki. Taką ilość wypitego alkoholu uznaje się za dawkę śmiertelną.
Przyczyny zatrucia
Przyczynami zatrucia jest ogólnodostępny alkohol etylowy (etanol), ale też alkohol metylowy (metanol), nie nadający się do spożycia, używany w przemyśle. Na podstawie smaku i zapachu nie można odróżnić metanolu od alkoholu etylowego. Zatrucie alkoholem metylowym może być umyślne – poprzez świadome wypicie lub przypadkowe – wdychanie oparów podczas pracy. Etanol zaś jest chętnie używany przez ludzi, świadomie, w różnych ilościach. Najczęstszą przyczyną zatrucia alkoholem jest upijanie się do nieprzytomności oraz wypijanie zbyt dużej ilości alkoholu w bardzo krótkim czasie. Wtedy stężenie alkoholu we krwi rośnie bardzo szybko i może osiągnąć poziom prowadzący do zatrucia.
Objawy i skutki zatrucia etanolem
Ludzki organizm w różny sposób reaguje na spożycie alkoholu etylowego w dużych ilościach. Za rozkład etanolu w organizmie człowieka odpowiada wątroba. Posiada ona odpowiedni enzym – dehydrogenazę alkoholową, dzięki której alkohol ulega przemianie w aldehyd octowy. Następnie zostaje on rozłożony przez inne enzymy do octanu i ostatecznie do dwutlenku węgla i wody, które są wydalane z organizmu. W przypadku zatrucia organizm ludzki nie radzi sobie z rozkładem nadmiernej ilości alkoholu, a produkty z jego rozkładu zaczynają negatywne oddziaływać na człowieka.
Objawy zatrucia nie są dla każdego przypadku takie same i powodowane są przez wiele czynników. Zaliczamy do nich: wiek, płeć, masę ciała, rodzaj i stan wypełnienia żołądka treścią pokarmową, choroby przewlekłe, ilość spożytego alkoholu, sposób spożywania alkoholu (szybki czy rozłożony w czasie).
Objawy zatrucia alkoholem
Mimo wielu różnych czynników można wyróżnić cztery podstawowe etapy (objawy) upojenia etanolem, które prowadzą do zatrucia alkoholem:
- I stopień zatrucia (pobudzenie – stężenie etanolu we krwi wynosi pomiędzy 0,3 a 0,4 promila) – nadpobudliwość, zapach alkoholu z ust, problemy z mówieniem, z chodzeniem, dziwne zachowanie,
- II stopień zatrucia (początek stanu nietrzeźwości – stężenie wynosi od 0,5 do 0,6 promila) – senność, osłabienie, tachykardia (przyspieszona akcja serca), problemy ze świadomością, słowotok, chwiejność ruchów,
- III stopień zatrucia (zamroczenie – od 0,7 do 2 promili) – pierwsze objawy wysokiego ciśnienia tętniczego krwi, osłabienie, utrata świadomości, brak kontroli nad zachowaniem i fizjologią, mniejsza wrażliwość na ból,
- IV stopień zatrucia (zamartwica – od 2 do 3 promili) – wychłodzenie organizmu (hipotermia), niewyraźna mowa, problemy z utrzymaniem równowagi, śpiączka, problemy z oddychaniem, brak reakcji na bodźce, pojawiają się objawy zatrucia alkoholem.
Ponadto można też wyróżnić V i VI stopień:
- V stopień (3-4 promile) – pełnoobjawowe zatrucie alkoholem, spadek temperatury ciała, częstości oddechów oraz ciśnienia tętniczego krwi,
- VI stopień – ilość etanolu we krwi przekracza 4 promile, dochodzi do zagrożenia życia człowieka.
Zatrucie alkoholowe może doprowadzić do śmierci poprzez:
- niewydolność oddechową – niedrożność dróg oddechowych (np. zatkanie wymiocinami lub zapadającym się językiem),
- niewydolność krążenia połączona z obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi (hipotonią), nieregularnym biciem serca, a nawet zatrzymaniem jego pracy.
Etanol wywołuje w organizmie zaburzenia elektrolitowe. które prowadzą m.in. do zmniejszania stężenia potasu we krwi. Spadek glukozy we krwi (hipoglikemia), może prowadzić do drgawek i trwałego uszkodzenia mózgu. Podobne objawy daje również zatrucie alkoholem metylowym.
Osoby z zatruciem alkoholowym nie można pozostawić „samej sobie”, ponieważ może mieć to tragiczne skutki. Może ona upaść i doznać poważnego urazu, np. głowy. Taka osoba może nie mieć również siły dotrzeć samodzielnie do domu, a zasypiając na powietrzu w chłodne dni, może doprowadzić się do stanu hipotermii, który grozi śmiercią. Należy pamiętać, że stężenie alkoholu we krwi pijanej osoby może rosnąć nawet wtedy, gdy utraci ona przytomność.
Zatrucie alkoholem a kac
Wiele osób myli kaca z zatruciem alkoholowym, jeżeli następnego dnia, po wypiciu zbyt dużej ilości alkoholu, mają złe samopoczucie. Jednak syndrom dnia następnego, czyli kac, jest bardzo subiektywnym uczuciem. Nie należy go porównywać do zatrucia alkoholem, które pojawia się w krótszym czasie po spożyciu Kac jest objawem nadużycia alkoholu, a reakcja organizmu zależy od wielu czynników. Jest on skutkiem przerwania oddziaływania etanolu na ośrodkowy układ nerwowy.
Na powstawanie kaca wpływa kilka czynników. Jest to powstający z przemian alkoholu aldehyd octowy oraz dodatkowe substancje chemiczne zawarte w alkoholach. Im więcej tego typu dodatkowych związków w spożywanych alkoholach, tym kac może być intensywniejszy. W związku z tym, teoretycznie, po czystej, dobrej jakości wódce, objawy kaca powinny być lżejsze.
Do objawów kaca zaliczamy:
- ból głowy,
- nudności,
- ogólne złe samopoczucie,
- drżenie rąk,
- brak apetytu,
- nadwrażliwość na dźwięki lub zapachy, uczucie rozbicia.
Domowe sposoby na kaca
Walka ze zwykłym kacem jest możliwa przy zastosowaniu kilku prostych domowych sposobów. Przede wszystkim jest to odpoczynek, nawodnienie oraz uzupełnienie elektrolitów i glukozy. Aby wyregulować gospodarkę wodną w organizmie można do wody dodać sok z cytryny, który zawiera witaminę C, mikroelementy i hormony fitoestrogenowe. Zielona herbata jest również pomocna przy walce z kacem. Nie należy jednak spożywać w zbyt dużych ilościach kawy, dosładzanych, gazowanych napojów czy napojów energetycznych- nie przyśpieszą procesu regeneracji, a jedynie obciążą żołądek.
Pierwsza pomoc przy zatruciu, leczenie
Przy zatruciu alkoholowym konieczny jest kontakt z lekarzem. Alkohol przyjęty w zbyt dużych ilościach przyczynia się do silnego odwodnienia, dlatego też chorego należy natychmiast nawodnić. W przypadku zatrucia organizmu metabolitami alkoholu, przy ciężkich objawach, należy ułożyć osobę zatrutą w pozycji bocznej bezpiecznej. Umożliwi to wydostawanie się wymiocin z jamy ustnej i zapobiegnie to zadławieniu.. Poszkodowanego nie należy kłaść na plecach, ponieważ można doprowadzić do jego śmierci w wyniku zachłyśnięcia. Jeśli chory może pić to należy podać mu niedużą ilość wody.
Etanol powoduje również wypłukiwanie z organizmu elektrolitów, witamin oraz zwiększa wydalanie glukozy. W związku z tym, niezbędne jest ich uzupełnienie np. poprzez detoks alkoholowy.
Po ustabilizowaniu chorego i zmniejszeniu ryzyka śmierci warto, aby poddał się on odtruciu alkoholowemu. Pozwala ono na uzupełniania elektrolitów, glukozy i nawodnienie organizmu. Należy pamiętać, że taki zabieg można przeprowadzić tylko pod kontrolą lekarza.
Zatrucie alkoholowe – na co uważać
Warto pamiętać o błędach, które można popełnić podczas pomocy osobie zmagającej się z zatruciem alkoholowym. Mogą one powodować niebezpieczne konsekwencje i prowadzić nawet do śmierci.
Nie wolno podawać choremu kawy, ponieważ nie „postawi” go ona na nogi i nie zapewni organizmowi nawodnienia. Za to doprowadzi ona przede wszystkim do podrażnienia żołądka i odwodnienia. Skutkiem tego będzie pogłębienie objawów zatrucia.
Jeżeli objawy zatrucia są bardzo silne to nie powinno się pozwalać choremu zasnąć, ponieważ może on zapaść w śpiączkę. W takich przypadkach należy utrzymywać stały kontakt z osobą z zatruciem, aby uniemożliwić mu zaśnięcie. Nie wolno też stosować metody na „klina”, ponieważ może tylko ona pogorszyć stan chorego.
Zatrucie alkoholem etylowym wśród dzieci i młodzieży
Dawka śmiertelna spożytego alkoholu dla dzieci wynosi 3 ml na kilogram masy, a przy spożyciu 0,5 ml na kilogram masy mogą już występować objawy zatrucia alkoholowego.
U małych dzieci przyczyna zatrucia alkoholem etylowym jest najczęściej przypadkowa, np. wypicie środków farmaceutycznych zawierających alkohol. Wśród młodzieży, wypijanie alkoholu jest najczęściej celowe. Spożywanie alkoholu w młodym wieku często przyczynia się do wczesnego rozwoju uzależnień. W ostatnich latach zatruciu etanolem ulegały najczęściej dzieci w wieku 13-17 lat.
Picie alkoholu w okresie rozwoju może prowadzić do uszkodzeń mózgu, których skutki będą odczuwane przez całe życie. Może przyczynić się do obniżenia zdolności motorycznych, koordynacji oraz uszkodzić pamięć.
Zatrucie alkoholem metylowym
W początkowych fazach, zatrucie alkoholem metylowym jest bardzo podobne do zatrucia etanolem. Objawia się wymiotami, nudnościami, przyspieszeniem i spłyceniem oddechu oraz zawrotami głowy (faza narkotyczna). Po upłynięciu kilku godzin od wypicia metanolu pojawia się silny ból brzucha, ciśnienie spada i dochodzi do przekrwienia oczu (faza kwasiczna). W końcowej fazie (uszkodzenia OUN – uszkodzenia nerwów) zatrucia dochodzi do zaburzeń neurologicznych, ze śpiączką włącznie, zaburzeń ostrości widzenia, a w ostatnim etapie do zatrzymania oddechu i zgonu. Dawka śmiertelna po spożyciu alkoholu metylowego to około 1 ml na kilogram masy ciała.
W przypadku podejrzenia zatrucia alkoholem metylowym należy niezwłocznie udać się do szpitala. Leczenie takiego zatrucia jest bardzo trudne. Jako odtrutkę stosuje się kroplówkę z alkoholem etylowym, który powstrzymuje dalszy proces wchłaniania się metanolu i hamuje jego metabolizm. Dlatego też należy pamiętać, aby nie pić alkoholu nieznanego pochodzenia, ponieważ można narazić się na śmiertelne zatrucie.
Literatura
Alcohol Alert. 1997. National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism, nr 35.
Bosron W.F., Ehrig T., Li T.-K. 1993. Genetic factors in alcohol metabolism and alcoholism. Seminars in Liver Disease, 13(2), str. 126-135.
Chiva-Blanch G. et al. 2013. Effects of Wine, Alcohol and Polyphenols on Cardiovascular Disease Risk Factors: Evidences from Human Studies. Alcohol and Alcoholism, 48(3), str. 270-277.
Domowy Poradnik Medyczny. 2011. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
Wojtyła-Buciora P., Wojtyła A., Wojtyła C., Marcinkowski J.T. 2012. Rozpowszechnienie konsumpcji alkoholu w opinii uczniów szkół licealnych i ich rodziców. Hygeia Publ Health, 47(4), str. 498-504.
Sienkiewicz P. 2011. Ethyl alcohol and psychoactive drugs in patients with head and trunk injuries treated at the Department of General Surgery, Provincial Hospital in Siedlce. Ann Acad Med Stetin, 57(1), str. 96-104.
Siniewicz K., Sysa V., Chruślińska E. i wsp. 2006. Narastający problem nadużywania alkoholu u dzieci i młodzieży w środowisku Łódzkim. Przegl. Pediatr, 36, 273.
https://www.bhf.org.uk/informationsupport/support/healthy-living/healthy-eating/alcohol (dostęp 02.04.2019 r.)
https://pubs.niaaa.nih.gov/publications/aa45.htm (dostęp 02.04.2019 r.)
