Detoks – z łaciny detoxicatio, czyli dosłownie „usuwanie toksyny”. To powszechnie stosowany sposób leczenia uzależnień, w tym tego od alkoholu. Żeby wyjaśnić, czym jest detoks, trzeba zrozumieć mechanizm działania alkoholu, czyli cofnąć się do przyczyny picia.
Skutki działania alkoholu
Alkohol towarzyszy człowiekowi w zasadzie od zawsze i pełni różne funkcje – wspomaga fizjologię, (poprzez łagodzenie bólu), daje wsparcie psychologiczne (pozwala szybko się odprężyć) oraz społeczne (element integracji). To możliwe dzięki reakcjom chemicznym, które wywołuje w organizmie. Podstawowym składnikiem każdego alkoholu spożywczego jest etanol. Trafia on do krwioobiegu, wchłaniając się przez ściany żołądka i jelita cienkiego. Aż 96% alkoholu organizm musi przetworzyć sam – największa część będzie zmetabolizowana w wątrobie, a niewielka ilość w żołądku. Pozostałe 4% wydali się z moczem i w wydychanym powietrzu. W wyniku przemian biochemicznych powstanie bardzo toksyczny aldehyd octowy, który utleni się do kwasu octowego, a ten rozpadnie do dwutlenku węgla oraz wody. Czysto teoretycznie procesy te nie wywołują żadnych szkód w organizmie. Praktycznie długotrwałe spożywanie alkoholu prowadzi przede wszystkim do nieodwracalnych zmian w wątrobie, ale również do niszczenia innych organów, w tym mózgu. On jako pierwszy reaguje na obecność etanolu we krwi – objawia się to problemami z logicznym myśleniem, precyzyjnymi ruchami czy zwolnionym czasem reakcji na bodźce. To także mózg odpowiada za wspomniane łagodzenie bólu albo uczucie rozluźnienia po spożyciu. Alkohol zwiększa uwalnianie dopaminy, tak zwanego hormonu szczęścia, oraz zmienia neurotransmisję serotoniny – neuroprzekaźnika, który powoduje zmiany np. w zachowaniu. W konsekwencji nadużywanie alkoholu prowadzi do poważnych uszkodzeń mózgu. Na szczęście ciało człowieka może naprawić większość tych zmian po odstawieniu substancji psychoaktywnych.
Detoks – wyjaśnienie pojęcia
Detoks to nagłe odstawienie alkoholu. Takie postępowanie zalecane jest u pacjentów wpadających w tak zwane ciągi alkoholowe – pijących codziennie, w zasadzie bez przerwy, powodując tym samym nagromadzenie toksyn w organizmie. Przerwanie ciągu wywołuje zespół abstynencyjny, czyli ostrą reakcję na niedostarczanie substancji psychoaktywnej (alkoholu). Dzieje się tak, ponieważ dotychczas toksyny brały udział w metabolizmie. Ich nagły brak powoduje destabilizację parametrów biochemicznych, co wpływa na złe samopoczucie osoby uzależnionej. Detoks – dosłownie odtrucie – wspomaga oczyszczanie organizmu z toksyn, ułatwia przywrócenie równowagi elektrolitowej i tym samym komfortu pacjenta.
Dla kogo przeznaczony jest detoks?
Detoks przeznaczony jest dla osób wpadających w ciągi alkoholowe i niepotrafiących samodzielnie poradzić sobie z sytuacją. Zazwyczaj są to ludzie doświadczający konsekwencji swojego nałogu, przechodzący kryzys konieczny do uświadomienia problemu.
Na zabieg trafiają także osoby z objawami zatrucia alkoholowego, to znaczy takie, u których po spożyciu dużej ilości alkoholu w krótkim czasie występuje część lub większość poniższych objawów: dezorientacja, splątanie, brak przytomności, wymioty, drgawki, śpiączka, zasinienie skóry, problemy z oddychaniem. Stan wskazujący na zatrucie wymaga natychmiastowej interwencji lekarza.
Sposoby przeprowadzania detoksu
Detoks poprzedza najczęściej badanie fizykalne, w tym m.in. ciśnienia tętniczego, poziomu alkoholu oraz szczegółowy wywiad obejmujący historię chorób. Czasami wykonuje się także badania dodatkowe – z krwi – aby zminimalizować ryzyko ewentualnych powikłań.
Podczas detoksykacji dożylnie podaje się minerały takie jak potas i magnez, elektrolity, a także witaminy – podstawą jest witamina B1. W ten sposób ułatwia się usuwanie toksyn oraz przywrócenie naturalnej równowagi organizmu. W zależności od stanu pacjenta można zastosować leki nasenne, uspokajające lub przeciwbólowe, które łagodzą objawy wywołane nagłym odstawieniem alkoholu. Detoks przygotowuje do dalszej psychoterapii, mającej umożliwić wyjście z nałogu. Najczęściej na całkowitą detoksykację potrzeba od 7 do 10 dni. O ostatecznej długości decyduje lekarz, biorąc pod uwagę czas trwania choroby alkoholowej, stan pacjenta przed i w trakcie detoksu oraz poziom substancji toksycznych we krwi.
Dodatkowo, jeżeli chory wyraża na to zgodę, już w trakcie detoksykacji ma możliwość pierwszej rozmowy z psychologiem lub psychoterapeutą o dalszym życiu, planach i oczekiwaniach. Terapia powinna być kontynuowana po zakończeniu zabiegu – trzeba pamiętać, że detoks to pierwszy krok do życia w trzeźwości. Tuż po detoksie, jeżeli pacjent czuje się na siłach, może wrócić do pracy, ale ta decyzja uzależniona jest od indywidualnej sytuacji.
Zespół abstynencyjny – objawy
Proces detoksykacji powoduje wystąpienie objawów odstawiennych, czyli tak zwanego zespołu abstynencyjnego. Do tego typu objawów zalicza się: wzmożoną potliwość, drżenie mięśni, ból głowy, drażliwość, nadmierną wrażliwość na światło i dźwięk, zmniejszony apetyt, wymioty, nudności, biegunkę, tachykardię, uderzenia gorąca i zimna oraz problemy ze snem. U niektórych osób pojawiają się zaburzenia świadomości, halucynacje, a nawet napady agresji. W skrajnych przypadkach występuje delirium tremens – majaczenie alkoholowe albo padaczka alkoholowa. Dlatego w trakcie zabiegu stale kontroluje się stan pacjenta i podaje się leki oraz preparaty pozwalające złagodzić efekty zespołu abstynencyjnego.
Bezpieczeństwo podczas zabiegu
Proces detoksykacji należy do bezpiecznych. Poprzedza go kwalifikacja i wywiad, a w trakcie jego przebiegu stan pacjenta monitorowany jest przez specjalistów.
Podczas detoksu może dojść do wystąpienia potencjalnie niebezpiecznych objawów, o których wspomniano wcześniej. Zalicza się do nich padaczkę alkoholową – napad może trwać około 2 minut, objawia się drgawkami, utratą przytomności i skurczami mięśni oraz delirium – inaczej majaczenie alkoholowe albo majaczenie drżenne, to zaburzenia świadomości z urojeniami, którym towarzyszą zaburzenia wegetatywne m.in. tachykardia, hiperglikemia, leukocytoza, wzrost OB, mocznika i bilirubiny. Ryzyko śmierci w przypadku delirium tremens wynosi około 4%. Aby temu zapobiec, pacjentowi podaje się leki z grupy benzodiazepin. Wtedy, gdy zabieg przeprowadzany jest pod nadzorem lekarza lub pielęgniarki, istnieje dużo mniejsze ryzyko poważnych powikłań i śmiertelności, bo specjaliści mogą szybko zareagować na niepokojące objawy. Z tego względu nie zaleca się detoksykacji na własną rękę.
Detoks w domu czy w szpitalu?
Tak, jak wspomniano powyżej, detoks w domu nie jest bezpieczny, chyba, że przebiega pod nadzorem wykwalifikowanego personelu. Zazwyczaj jednak w warunkach domowych nawet lekarz lub pielęgniarska nie mają dostępu do sprzętu, który może okazać się potrzebny w sytuacji zagrożenia życia. Wówczas muszą po prostu wezwać pogotowie. Zabieg detoksykacji w szpitalu jest najbezpieczniejszy i najlepszy. Dodatkowo wiele placówek oferuje także psychoterapię konieczną do całkowitego wyjścia z choroby alkoholowej.
Często pacjenci niepotrzebnie obawiają się ewentualnych komentarzy ze strony lekarza czy pielęgniarek – są to osoby przygotowane do zawodu, rozumiejące problem i starające się pomóc. Warto także pamiętać, że tajemnica zawodowa zobowiązuje ich do zachowania dyskrecji.
Koszt zabiegu
Koszt zabiegu detoksykacji waha się od kilkuset do kilku tysięcy złotych w zależności od tego, ile dni obejmuje leczenie, czy w cenę wchodzi terapia, wszycie esperalu itp. Może się wydawać, że to dużo, ale dzięki temu otrzymuje się gwarancje bezpieczeństwa w trakcie całego procesu.
Detoks i co dalej?
Wspomniano, że detoks to tak naprawdę pierwszy z wielu kroków, które trzeba wykonać, żeby móc mówić o wyjściu z nałogu. Detoks jest pomocny na początku, bo skutecznie zmniejsza efekt odstawienia alkoholu. Później konieczna będzie terapia indywidualna lub grupowa, a w zasadzie psychoterapia uzależnień, bo tak zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 1998 roku nazywa się ten proces. Przeważnie całość opiera się na podejściu behawioralno-poznawczym oraz doświadczeniach Wspólnoty Anonimowych Alkoholików. Mówi się, że czas skutecznej terapii wynosi od 18 do 24 miesięcy.
Wielu pacjentów po detoksykacji decyduje się na wszycie disulfiramu – substancji aktywnej zawartej m.in. w esperalu. Disulfiram wpływa na metabolizm alkoholu. Po wypiciu nawet niewielkiej ilości, doświadcza się nieprzyjemnych objawów takich jak: mdłości, wymioty, bóle głowy, obniżenie ciśnienia krwi, trudności w oddychaniu czy zawroty głowy. Tabletki z disulfiramem wszywa się podpowięziowo w znieczuleniu miejscowym minimum 24 godziny po ostatnim kontakcie z alkoholem. Dawka uzależniona jest od wagi pacjenta. Efekt utrzymuje się przez około 12 miesięcy, dlatego w tym czasie nie należy spożywać alkoholu ani innych produktów, które go zawierają – czekoladek, leków, płynów do płukania ust itp. Należy zaznaczyć, że disulfiram nie jest metodą leczenia choroby alkoholowej, a tylko dodatkowym elementem mogącym ułatwić wychodzenie z nałogu.