Encefalopatia wątrobowa (hepatic encephalopathy) to zespół neuropsychiczny charakteryzujący się zaburzeniami funkcjonowania centralnego układu nerwowego. Zespół ten jest skutkiem upośledzenia detoksykacyjnej funkcji wątroby. Jeśli w organizmie zmniejsza się liczba czynnych hepatocytów albo dochodzi do utrudnionego przepływu krwi przez wątrobę, nie może ona efektywnie usuwać toksyn. U zdrowej osoby amoniak, mangan, kwasy tłuszczowe, fenole, fałszywe przekaźniki dla GABA czy mangan byłyby usuwane na bieżąco, zaś u chorego z wątrobą uszkodzoną na skutek działania niektórych leków, substancji toksycznych, wirusów, ostrego zakażenia lub alkoholu, pozostają w obiegu, doprowadzając do uszkodzenia mózgu.
Teoretycznie zespół ten jest odwracalny, ale to jednocześnie jedno z najpoważniejszych powikłań chorób wątroby, które znacząco zwiększa ryzyko zgonu. Szacuje się, że w momencie rozpoznania marskości wątroby, encefalopatia wątrobowa występuje u 10 do 14% chorych, zaś możliwość pojawienia się pierwszego epizodu choroby w ciągu kolejnych 5 lat wynosi od 5 do 25%. Ogółem 30–50% osób ze zdiagnozowaną marskością cierpi również na encefalopatię, a objawy minimalnej encefalopatii obserwuje się nawet u 80% pacjentów z marskością.
Dotychczas dokładny wpływ alkoholu na uszkadzanie wątroby i mózgu nie jest znany. Wiadomo jedynie, że w powstawaniu encefalopatii wątrobowej biorą udział dwie główne substancje – mangan oraz amoniak – które w efekcie problemów z wątrobą nie zostają usunięte, tylko trafiają do mózgu i gdy są obecne w nim w dużej ilości, niszczą jego komórki.
Objawy i stopnie encefalopatii wątrobowej
Encefalopatia wątrobowa może wpływać na zmiany wzorców snu, nastrojów, osobowości, nasilenie lęków, depresji, apatyczność, skrócenie czasu uwagi, problemy z koordynacją ruchową, w tym asterixis, czyli grubofaliste drżenie rąk, zaś w poważnych przypadkach nawet na zapadnięcie w tak zwaną śpiączkę wątrobową.
Encefalopatię dzieli się na dwa rodzaje – utajoną, która daje tylko niewielkie objawy neuropsychiczne i można ją rozpoznać wyłącznie po przeprowadzeniu specjalistycznych badań psychometrycznych (test gwiazdy, labiryntu, łączenia punktów), obrazowych (rezonans magnetyczny, PET), elektroencefalogramu (EEG) lub badań biochemicznych (np. prób wątrobowych) oraz jawną – ostrą lub przewlekłą.
Choroba ma pięć wyróżnianych stopni określanych w skali West Haven:
0 – kiedy nie da się zaobserwować zmian w świadomości, zachowaniu itp. ani objawów neurologicznych, ale chory ma ograniczoną sprawność w wykonywaniu codziennych czynności.
1 – charakteryzujący się typowymi dla encefalopatii zaburzenia rytmu snu i czuwania, zaburzeniami koncentracji, problemami z wykonaniem nawet prostych działań matematycznych, słowotokiem, euforią, drażliwością, ataksją (problemami z płynnym i dokładnym wykonywaniem ruchów, koordynacją ręka–oko), lękami.
2 – w tym stopniu występują zaburzenia osobowości, pamięci, dezorientacja, zapadanie w letargi, problemy z orientacją w czasie, zachowania nieadekwatne do sytuacji, drżenia metaboliczne, dyzartria (zaburzenia mowy polegające na problemach z artykulacją).
3 – osoba z tym stopniem cierpi na senność, splątanie, otępienie, osłupienie (stupor), spowolnienie ruchów, lęki, urojenia i majaczenia, nasilony gniew, oczopląs oraz ma napady padaczkowe.
4 – ostatni stopień to przejście w stan śpiączki wątrobowej, a w najtrudniejszych przypadkach brak reakcji źrenic na światło i sztywność odmóżdżeniowa.
Leczenie encefalopatii u alkoholików
Jeśli mamy do czynienia z ostrą encefalopatią wątrobową, zazwyczaj w ramach leczenia stosuje się całkowitą rezygnację z żywienia przez 24 do 48 godzin. Później wprowadza się pokarmy o niskiej zawartości białka, jednocześnie podając środki przeczyszczające (laktuloza) i antybiotyki wyjaławiające jelita (neomycyna, ryfaksymina). W przypadku podwyższonego stężenia amoniaku we krwi stosuje się doustnie asparginian ornityny, który skutecznie zwiększa metabolizm tej szkodliwej substancji.
Jeżeli zaś mowa o przewlekłej formie choroby, również zaleca się na stałe ograniczenie ilości spożywanego białka, podawanie probiotyków oraz wybiórczo antybiotyków. Czasami jednak najlepszym wyjściem jest transplantacja wątroby.
Bibliografia
- Encefalopatia wątrobowa – podział i rozpoznanie, https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a3707/Encefalopatia-watrobowa—–podzial-i-rozpoznanie.html
- U. Grata-Borkowska i in., Zaburzenia psychiczne i neurologiczne u pacjentów z encefalopatią wątrobową, https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/49969/38215
- M.K. Harris i in., Neurologiczne objawy chorób wątroby, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/013/611/original/44-54.pdf?1477298926
- T. Mach, A. Cieśla, Alkoholowe choroby wątroby, https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/50966,alkoholowe-choroby-watroby
- Poalkoholowe uszkodzenie wątroby – leczenie, https://www.medme.pl/choroby/poalkoholowe-uszkodzenie-watroby,306.html
- Szkodliwy wpływ alkoholu na mózg, tłum. A. Nowosielecka, „Alkohol i Nauka”, 2004.
- K. Ziaja, Encefalopatia wątrobowa, http://neuropsychologia.org/encefalopatia-watrobowa
